1
آفت دین سه چیز است :
دانای بد کار و پیشوای ستمکار و مجتهد نادان .
2
منفور ترین چیزها حلال در پیش خدا طلاق است .
3
از دنیا بپرهیزید :
قسم به آن کس که جان من در کف اوست
که دنیا از هاروت و ماروت ساحرتر است .
4
دو تن از یکی بهتر ، و سه تن از دو تن برتر ،
و چهارتن از سه تن نیکوتر است .
همیشه با جماعت باشید .
5
از شهوت مخفی بپرهیزید !
شهوت مخفی آن است که دانشمندان دوست دارند ، کسان در محضر وی بنشینند !
6
ایمان خویش را خالص کن ،
که اندکی عبادت تو را کفایت است .
7
اگر روزی برمن بگذرد و در آن روز دانشی نیاموزم که مرا به خداوند نزدیک کند ،
طلوع آفتاب آن روز بر من مبارک مباد .
8
وقتی عالم و عابد بر صراط اجتماع کنند ،
به عابد گویند : به بهشت درآی و از عبادت خویش بهره مند شو
به عالم گویند : اینجا بایست و به هرکه می خواهی شفاعت کن
زیرا هر که را شفاعت کنی ، شفاعت تو پذیرفته خواهد شد .
آنگاه عالم در صف پیامبران می ایستد .
9
اگر می خواهی خدا تو را دوست دارد، دنیا را دشمن دار .
اگر می خواهی مردم تو را دوست دارند ، آنچه از زواید دنیا داری پیش آنها بریز !
10
وقتی مهمانی بر کسی درآید ، روزی خود را همراه می آورد
و وقتی برون رود ، با آمرزش گناهان آنها برون رود .
11
وقتی دیدید نمی توانید چیزی را تغییر دهید ،
صبر کنید تا خدا آن را تغییر دهد .
12
دانشمندی که بداند و به کار نبندد ،
مانند چراغی است که مردم را روشن کند و خود را بسوزد .
13
وقتی امرای شما اشرار شما ، و ثروتمندان شما بخیلان باشند،
و کارهای شما به دست زنان افتد ،
شکم زمین برای شما بهتر از پشت آن است !
14
وقتی انسان بمیرد، دنباله کارهای نیک او بریده شود جز سه چیز :
صدقه جاری ، و دانشی که کسان از آن بهره ور شوند ،
و فرزند درستکار که برای او دعا کنند .
15
نیکی های مردگان خود را یاد کنید و از بدی هایشان چشم بپوشید .
خوارترین مردم کسی است که مردم را خوار شمارد .
نیکی و بدی چیزها را از دل خویش بپرس ، دیگران هر چه می خواهند بگویند .
16
دنیای خویش را اصلاح کنید و برای آخرت خویش بکوشید ،
چنانکه گویی فردا خواهید مرد .
17
دانش را بحویید اگر چه در چین باشد ،
زیرا طلب دانش بر هر مسلمانی واجب است .
فرشتگان بال خویش را برای طالب علم پهن می کنند .
زیرا از آنچه وی در طلب آن است خشنود هستند .
18
حوائج خویش را با عزّت نفس بجویید ،
زیرا کارها جریان مقدّر دارد .
19
یار را به یار توان سنجید .
پر ارج ترین عبادت ها آن است که نهان تر باشد .
خطرناک ترین دشمن تو نفس تو است که میان دو پهلوی تست !
در دنیا قدر کسی بیشتر است که دنیا در نظرش قدر ندارد .
20
کلمات جامع و پرمعنی را به من بخشیدند
و سخن برای من پیچیده و مختصر شد .
من از همه عرب ، فصیح ترم .
21
چنان کار کن که گویی هیچ وقت نخواهی مرد
و چنان بیمناک باش که گویی فردا خواهی مرد .
22
یا دانشمند باش یا دانش آموز ، و یا مستمع و دوستدار علم ،
پنجمی مباش که هلاک خواهی شد .
در طلب علم زود خیز باشید ، زیرا زود خیزی مایه برکت و کامیابی است .
23
بهترین کارها سه چیز است :
تواضع به هنگام دولت و عفو به هنگام قدرت و بخشش بدون منّت .
24
بهترین اقسام ایمان آن است که :
بدانی هر جا هستی خدا با تست .
25
بهترین صدقه ها آن است که مرد مسلمان دانشی بیاموزد
و به برادر مسلمان خود تعلیم دهد .
26
قرآن بخوانید و بدان عمل کنید .
از آن دور نشوید و در آن غلّو نکنید و به وسیله آن نان نخورید .
و به کمک آن فزونی و برتری مجویید .
27
سخن حقّ را از هر که شنیدی بپذیر ، اگر چه دشمن و بیگانه باشد
و نا حق را از هر که شنیدی نپذیر ، اگر چه دوست و نزدیک باشد .
28
مرگ را بسیار به خاطر آر ،
زیرا یاد مرگ تو را از رنج های دیگر تسلیت می دهد .
29
نان را گرامی شمارید ،
زیرا خداوند آن را از برکات آسمان فرو فرستاده
و از برکات زمین بیرون آورده است .
30
می خواهید شما را از چیزی که بهتر از روزه و نماز و صدقه است خبر دهم ؟
اصلاح میان کسان ؛ زیرا افساد میان کسان مایه هلاک است .
31
می خواهید شمارا خبر دهم که فردا آتش بر چه کسی حرام است ؟
هرکس که ، ملایم و نرم خو و زود جوش و آسان گیر باشد .
32
می خواهی تو را از کسی که بدتر از او نیست خبر دهم ؟
آنکه به وسیله دین از دنیا بهره مند شود !
33
کسی که سخن حقّی می داند ،
نباید از بیم مردم از گفتن آن خود داری کند .
34
در باره کسی که جز خدا یاوری ندارد ،
خدا را در نظر داشته باشید .
35
تفریح کنید و بازی کنید ،
زیرا دوست ندارم در دین شما خشونتی دیده شود .
36
مادر خود، مادر خود ، مادر خود را رعایت کن .
سپس پدر خود را ،
و پس از آن کسانی را که به تو نزدیک ترند .
37
اگر بخواهید شما را از ریاست خبر می دهم که چیست :
اولین مرحله آن ملامت است .
و دومین مرحله آن ندامت ،
و سومین مرحله آن عذاب روز قیامت .
38
بخیل ترین مردم آن است که از سلام دادن بخل ورزد
و ناتوان ترین مردم کسی است که از دعا ناتوان باشد .
39
اگر رستاخیز به پا شد و نهالی در دست یکی از شماست ،
اگر می تواند آن را بکارد ، باید بکارد .
40
محبوب ترین بندگان خدا به نزد وی
کسی است که با بندگان او مهربان تر باشد .
41
محبوب ترین بندگان خدا به نزد وی ،
کسی است که کار نیک را محبوب او ساخته ،
و میل انجام آن را در دلش انداخته است .
42
بیش از هر چیز بر امّت خود،
از پیشوایان گمراه کننده بیم دارم !
43
به روز رستاخیز ،
عذاب دانشمندی که خداوند او را از دانشش بهره ای ندیده ،
از همه مردم سخت تر است !
44
وقتی مرد به زن خود نگرد ، و زنش بدو نگرد ،
خداوند به دیده رحمت بر آنها می نگرد .
45
خداوند بهشت را سپید آفریده ،
و سپیدی از همه رنگ ها نزد خدا محبوب تر است .
46
خداوند ملایم است و ملایمت را دوست دارد ،
و به وسیله آن چیزها می دهد که به وسیله خشونت نمی دهد .
47
گاه می شود که انسان در نظر مردم کار بهشتیان می کند،
امّا به حقیقت از جهنمیان است !
و گاه می شود که انسان در نظر مردم کار جهنمیان می کند ،
و به حقیقت اهل بهشت است !
48
خداوند بر امّت من چیزهایی را که در دلشان بگذرد ،
اگر به گفتار و کردار منجر نشود ، بخشیده است .
49
خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد .
بخشنده است و بخشندگی را دوست دارد .
پاکیزه است و پاکیزگی را دوست دارد .
با حیا و پرده پوش است و حیا و پرده پوشی را دوست دارد .
50
خداوند خوشبوست و بوی خوش را دوست دارد .
بزرگوار است و بزرگواری را دوست دارد .
غیرتمند است و غیرتمندی را دوست دارد .
51
خداوند جوان توبه کار را دوست دارد .
خداوند شخص آسان گیر را دوست دارد .
خداوند ملایمت را در همه چیز دوست دارد .
خداوند بنده پرهیزکار و ثروتمند مهربان را دوست دارد .
خداوند یاری کردن کسانی را که کمک می جویند دوست دارد .
خداوند دوست دارد که میان فرزندان خود حتی دربوسیدن آنها به عدالت رفتار کنید .
52
خداوند از بنده می پرسد که فزونی دانش خود را کجا صرف کرده ،
همچنانکه از فزونی مال می پرسد .
خداوند روز رستاخیز ،
بر بی سوادان چیزهایی می بخشد که بر دانشمندان نمی بخشد .
53
خداوند تا دم واپسین توبه بنده را می پذیرد .
خداوند گوید : تا هنگامی که بنده ام مرا یاد می کند ،
و لبهایش به نام من می جنبد با او هستم .
54
خداوند صدقه را می پذیرد ،
و آن را به دست راست خود می گیرد و برای شما بزرگ می کند ،
همچنانکه کرّه اسب خود را بزرگ می کنید ،
تا آنجاکه یک لقمه به اندازه کوه اُحد شود .
55
خداوند هر کس را که به کار دنیا دانا ،
و در کار آخرت نادان است ، دشمن دارد .
56
خداوند دوست دارد که وقتی به کسی نعمت داد ، اثر نعمتش بر او آشکارا دیده شود ،
و از فقر و اظهار فقر بیزار است .
57
نمی توانید با بخشش تمامی اموال خود همه را خرسند کنید ،
با اخلاق خود همه را خرسند کنید .
هر کس از شما خوش خلق تر است پبش من محبوب تر است .
58
هر چیزی اساسی دارد و اساس این دین دانش است .
یک دانشمند برای شیطان ، از هزار عابد بدتر است .
59
بعضی بیان ها سحر است و بعضی شعرها حکمت است ،
بعضی سخن ها الکن است و بعضی دانشجویی ها جهالت است .
60
دل مانند رشته ای است در بیابانی به درختی آویخته ،
و باد پیوسته آن را زیر و رو می کند .
61
من از آنچه نمی دانید نگرانی ندارم ،
ولی باید دید آنچه را می دانید؛ چگونه به کار می بندید .
من مأمور نیستم بر دل های مردم راه یابم ، یا باطن آنها را بشکافم .
62
از کنجکاوی در کار دین بپرهیزید ،
زیرا خداوند دین را آسان قرار داده است .
از مسایل دین آنچه را طاقت دارید فرا گیرید ،
زیرا خداوند کار نیک با دوام را دوست دارد، اگر چه اندک باشد .
از افراط در کار دین بپرهیزید ، که پیشینیان شما از افراط در کار دین هلاک شدند .
63
از گناهان کوچک نیز بپرهیزید .
مثل گناهان کوچک ، مانند گروهی است که در درهّ ای فرود آیند؛
یکی چوبی آورد و دیگری چوبی آورد،
و آنقدر هیزم بیاورند که با مجموع آن نان خود را بپزند .
گناهان حقیر نیز چون جمع گردند ، صاحب آن را به هلاکت اندازد .
64
هر کس کاری از کار مسلمانان را به دست گیرد،
و در کار آنها مانند کار خود دلسوزی نکند ،
بوی بهشت بدو نخواهد رسید .
65
هر کس مردی را بر ده تن ریاست دهد،
و بداند که میان آنها کسی هست که از او برتر است،
با خدا و پیغمبر و گروه مسلمانان تقلّب کرده است .
66
هر کس به زمامداری برسد و با مردم به ملایمت رفتار کند ،
خداوند روز قیامت با او مدارا کند .
67
نیکی با پدر و مادر ، جای جهاد را می گیرد .
با پدران خود نیکی کنید تا فرزندانتان با شما نیکی کنند،
و عفیف باشید تا زنان شما عفیف باشند .
68
من دینی ساده و آسان آورده ام ،
هر که با روش من مخالفت کند ، از من نیست .
من به مدارا با مردم مبعوث شده ام .
69
بخیل آن است که مرا پیش او یاد کنند ،
و بر من صلوات نفرستد .
70
لبخند تو بر روی برادرت صدقه است .
امر به معروف و نهی از منکر کردنت صدقه است .
راهنمایی کسی که راه را گم کرده صدقه است .
و دور کردن سنگ و خار و استخوان از راه صدقه است .
71
از لغزش جوانمرد بگذرید،
زیرا به خدایی که جان من به دست اوست ،
جوانمرد می لغزد و دست او در دست خداست .
72
راستی کنید اگر چه پندارید مایه هلاک است،
که راستی مایه نجات است .
و از دروغ بپرهیزید اگر چه پندارید مایه نجات است،
که دروغ مایه هلاک است .
73
دانش بیاموزید و با دانش ، وقار و آرامش آموزید،
و نسبت به آموزگار خویش فروتن باشید .
74
هر چه می خواهید بیاموزید ،
زیرا خداوند شما را از علم منتفع نکند ،
مگر آنکه هر چه می دانید به کار بندید .
75
نیمه شبان درهای آسمان را بگشایند و یکی ندا کند ،
آیا کسی هست دعا کند تا مستجاب شود ؟
آیا کسی هست که خیری بخواهد تا به او داده شود ؟
آیا غمزده ای هست که غمش تخفیف یابد ؟
در این هنگام هر مسلمانی خیری بخواهد خداوند خواهش او را می پذیرد .
مگر زناکاری ، یا آنکه مال مردم به ستم بگیرد .
76
چهار موقع درهای آسمان را بگشایند و دعاهای را مستجاب کنند ؛
هنگام تلاقی صف مبارزان در راه خدا ، و هنگام نزول باران ،
هنگام نماز ، و هنگام دیدار کعبه .
77
زنان را برای چهار چیز گیرند : مال و شرف و جمال و دین .
تو زن دیندار بجوی .
78
به یکدیگر هدیه دهید تا رشته محبتتان استوار شود .
زیرا هدیه محبّت را بیفزاید و کینه و کدورت را از میان ببرد .
به یکدیگر هدیه دهید ،
و هدیه را اگر چه یک قطعه پاچه بُز باشد حقیر نشمارید .
مرا اگر پاچه گوسفندی هدیه دهند می پذیرم .
79
کسی که از گناه توبه کند ، چنان است که گناه نکرده باشد .
و وقتی خدا بنده ای را دوست داشت ، گناه او را زیان نمی رساند .
80
کسی که در مقابل حق خوار شود ،
عزیز تر از آن است که به باطل عزّت جوید .
81
سه چیز است که در هرکس باشد، ایمان او کامل است .
مردی که در کار خدا از ملامتگران بیم ندارد .
در کار خویش ریا نمی کند .
و چون دو کار پیش آید که یکی مربوط به دنیا و دیگری مربوط به آخرت است ،
کار آخرت را بر دنیا ترجیح دهد .
82
سه چیز است که هیچ کس به ترک آن مجاز نیست .
نیکی با پدر و مادر ، مسلمان باشد یا کافر .
وفای به عهد برای مسلمان یا کافر.
و ردّ امانت مسلمان یا کافر .
83
بهترین شما کسانی هستند که اخلاقشان بهتر است ،
و با مردم سازگارند و کسان را با یکدیگر سازگاری دهند .
84
بهترین شما آن کس است ، که دیدار او خدا را به یاد شما آرد ،
و سخنانش دانش شما را بیفزاید ،
و رفتارش شما را به آخرت راغب سازد .
85
خوی نیک ، گناهان را محو کند ، چنانکه آب یخ را ذوب می کند
و خوی بد اعمال را فاسد می کند ، چنان که خاک عسل را تباه می کند
86
یاد کردن خدا ، شفای دل هاست .
یاد کردن خدا ، از صدقه دادن بهتر است .
87
با اموالتان از آبرویتان دفاع کنید .
دل ها را ساعت به ساعت استراحت دهید .
سفر کنید تا تندرست شوید و روزی یابید .
88
دو رکعت نماز با مسواک ، بهتر از هفتاد رکعت بدون مسواک است .
یک دعای پنهان ، بهتر از هفتاد دعای آشکار است .
یک صدقه نهان ، بهتر از هفتاد صدقه آشکار است .
دو رکعت نماز شخص پرهیزکار ، بهتر از هزار رکعت لاابالی است .
دو رکعت نماز دانشمند ، بهتر از هفتاد رکعت غیر دانشمند است .
دو رکعت نماز کسی که متوجه خدا باشد ، بهتر از هزار رکعت غافل از خداست .
89
یک ساعت وقت دانشوری که بر بستر خویش تکیه زده در علم خویش می نگرد .
از هفتاد سال عبادت عابد نیکو تر است .
90
گم شده مؤمن ، علم است
هر دم حدیثی فرا گیرد ، حدیثی دیگر مطلوب او شود .
91
دانشمندان را گرامی دارید که آنها وارثان پیغمبرانند .
و هر که آنان را عزیز دارد، خدا و پیغمبر را عزیز داشته است .
در کار دانش یار همدیگر باشید و دانش خود را از یکدیگر پوشیده مدارید ؛
که خیانت در علم بدتر از خیانت در مال است .
همه چیز حتی ماهی دریا برای دانشمند آمرزش می خواهد .
جویای علم میان جاهلان ، چون زنده میان مردگان است .
هر که علم برای رضای خدا جوید ، نزد خدا از مجاهد فی سبیل الله بهتر است .
جویای علم جویای رحمت است .
جویای علم رکن اسلام است ، و پاداش او را پیغمبران دهند .
92
تعلیم دهید و سهل گیرید و سخت مگیرید،
گشاده رویی کنید و خشونت مکنید ،
و چون یکی از شما خشمگین شود خاموش ماند .
93
با قرآن مأنوس شوید و آن را پیشوا و رهبر خویش گیرید ،
که قرآن گفتار خدای جهانیان است ،
که از اوست و به سوی او باز می رود .
به متشابه آن ایمان داشته باشید و از مثل های آن عبرت گیرید .
94
دانشمند امین خدا در زمین است ،
عالم و متعلم در خیر شریک اند و سایر مردم خیری ندارند .
عالم و علم در بهشت اند ،
اگر عالم به علم خویش عمل نکند ، علم و عمل در بهشت اند ، عالم در جهنم .
95
علما چراغ های زمین اند ،
وارثان من و وارث پیغمبرانند .
علما پیشوایانند و پرهیزکاران سرورانند ،
و مصاحبتشان مایه فزونی است .
96
دانشمندی که از علم او سود برند ، از هزار عابد بهتر است .
عمل اندک با علم سودمند افتد و عمل بسیار با جهل سود ندهد .
همه چیز حتی ماهی دریا و مرغ هوا ، نهان کننده علم را لعنت کنند .
97
هر که علمی جوید و بیابد برای او دو بهره پاداش نویسند .
و هرکه علم بجوید و نیابد ، برای او یک بهره پاداش نویسند .
98
هر که علمی یاد دهد ، پاداش کسی که بدان عمل می کند از اوست ،
و پاداش عامل کاسته نشود .
هر علم جوید که به وسیله آن با دانشوران همچشمی کند ،
یا با سفیهان مجادله کند ، یا توجه عامه را به سوی خود جلب کند،
خدایش به جهنم برد .
99
کسی را که علم از او می آموزید محترم دارید .
و کسی را که علم بدو می آموزید محترم دارید .
100
مرکب علما را با خون شهیدان همسنگ کردند ،
ولی سنگین تر بود .