شهريور ماه امسال، براي ارائه مقاله خود درباره وضعيت گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسي دانشگاه‌هاي ايران در نظامهاي رتبه بندي دانشگاه‌هاي جهان در هفدهمين همايش بين‌المللي علم سنجي و اطلاع‌سنجي که امسال در کشور ايتاليا و شهر رم برگزار مي شد شرکت کردم. برجسته ترين متخصصان علم سنجي در اين همايش حضور داشتند و تازه ترين يافته ها در اين زمينه مهم علمي ارائه شد. اين همايش چهار روز بود و از صبح تا بعد از ظهر به صورت فشرده و در نشستهاي مختلف برگزار مي شد.
بعد از پايان همايش، از آنجايي که دو روز ديگر فرصت داشتم در ايتاليا باشم تصميم گرفتم از برخي کتابخانه هاي شهر رم بازديدي داشته باشم. اولين کتابخانه اي که ديدم کتابخانه الساندريا، در دانشگاه ساپينزا بود. رده بندي کتابها نيز بر اساس نظام دهدهي ديويي بود. اين نوع رده بندي در کتابخانه هاي عمومي غالباً استفاده مي‌شود و انتظار مي رفت که رده‌بندي کتابخانه کنگره به کار رفته باشد.
البته در ايران نيز کتابخانه‌هاي ميرزاي شيرازي در دانشگاه شيراز و کتابخانه مرکزي دانشگاه شهيدبهشتي از رده‌بندي ديويي استفاده مي‌کنند. علي‌رغم اينکه در اين کتابخانه براي بازيابي منابع اطلاعاتي از نرم‌افزارهاي ويژه کتابخانه اي استفاده مي‌شد ولي هنوز برگه دان‌ها خودنمايي مي‌کردند. اينطور که گفته‌شده بود سالن مطالعه شبانه روزي بود ولي مخزن در ساعت اداري باز بود. مخزن کتابها در طبقه‌اي جدا قرار داشت کتابها از طريق ريل و آسانسور توسط کتابدار به ميز امانت مي رسيد تا در اختيار مراجعه‌کننده قرار گيرد.
کتابخانه بعدي مربوط به دانشکده ادبيات دانشگاه ساپينزا بود. محتواي کتابهاي اين کتابخانه در حوزه‌هاي تاريخ، ادبيات، فلسفه، هنر، و کتابداري هستند. کتابخانه در تمام دانشکده پخش شده بود. يعني فقط يک قسمت را به کتابخانه اختصاص نداده بودند. تمام راهروهاي دانشکده، پر از قفسه هاي کتاب بود. مي‌شد اينگونه تفسير کرد که کتاب و کتابخانه در همه بخشهاي دانشکده جايگاه ويژه اي دارد و اين خود ناشي از ارزش قائل شدن براي کتابخانه و مطالعه بود. دانشجويان عمدتاً در کتابخانه بودند و کمتر کسي را شاهد بودم که سرگرم کار با تلفن همراه خود باشد. در آخرين روز اقامت در رم، به کتابخانه ملي ايتاليا در اين شهر رفتم. براي رسيدن به کتابخانه ملي ايتاليا، از هتل پياده به سمت کتابخانه حرکت کردم که حدود سي دقيقه اي شد. پياده روي در شهر رم به هيچ وجه خسته کننده نيست. خيابانهاي سنگفرش، بدون اينکه سربالايي يا سرازيري باشد و هواي خنک، انسان را ترغيب مي کرد که از وسائل نقليه عمومي استفاده نکند و پياده به راه بيفتد. البته اگر فرصت و زمان کافي وجود داشته باشد. ديوارهاي در ورودي کتابخانه از سمت خيابان، آجري بود و عبارت Biblioteca به معناي کتابخانه به وسيله آجر روي آن نقش بسته بود. درست روبروي در ورودي کتابخانه از خيابان، ايستگاه مترو بود که رفت و آمد مراجعان به کتابخانه را بسيار ساده مي کرد. چقدر خوب مي‌شد که ايستگاه مترو براي کتابخانه ملي در ايران نيز در نزديکي آن بود و نيازي به استفاده از سرويس يا پياده روي طولاني نبود.
ورود به کتابخانه ملي ايتاليا بسيار ساده بود و ماموران امنيتي کتابخانه نپرسيدند براي چه به کتابخانه مي آيي. ليکن طبق قاعده، براي بازديد از کتابخانه بايد به بخش ثبت نام مي رفتيم. محل ثبت نام نيز کاملاً در دسترس و مقابل ديدگان بود. چهار کارمند افراد را بر اساس کارت شناسايي يا گذرنامه شان ثبت نام مي‌کردند. چون گذرنامه ام در هتل مانده بود نتوانستم عضو کتابخانه ملي ايتاليا شوم ولي اجازه يافتم آن روز با يک کارت موقت از اين کتابخانه بازديد کنم.
در فرم ثبت نام که به صورت اينترنتي بود تنها نام و نام خانوادگي، مليت و شماره همراهم را وارد کردم. تمام اين فرايند 5 دقيقه شد. هزينه‌اي هم براي اين کار پرداخت نکردم. بعد از ورود از گيت اصلي کتابخانه، اولين چيزي که جلب نظر مي کرد انواع ماشين‌هاي چاپ قديمي عصر گوتنبرگي بود که به صورت نمايشي در حاشيه لابي کتابخانه قرار داده بودند. آشنايي با اين ماشينها مي تواند نشان دهد که بشر چه پيشرفتهاي چشمگيري از آن زمان تاکنون در حوزه نشر و چاپ داشته است.
سالنهاي مطالعه و نيز مخزن کتابها در يک مکان قرار داشت و به جاي استفاده از قفسه هاي چوبي، قفسه‌هاي متوسط از جنس پلاستيک محکم وجود داشت که در بالاي قفسه براي ديدن بهتر کتابها نورپردازي مناسبي انجام شده بود.
بخش نسخه‌هاي خطي نيز جدا بود و در اين بخش حتي دستگاه هاي ميکروفيلم خوان هنوز وجود داشت. در قسمت جستجوي منابع اطلاعاتي، امکان مشاهده نسخه ديجيتال کتابها و نيز فايلهاي صوتي از طريق گوشي هاي متصل به رايانه فراهم بود. يک قسمت از کتابخانه نيز متعلق به دفتر انجمن کتابداران ايتاليا بود که در آن نمايشگاهي از دستاوردهاي اين انجمن قرار داشت. در بخشي از کتابخانه هم موزه اي شگفت انگيز بود که در آن به معرفي مفاخر فرهنگي و ادبي کشور ايتاليا در عصر معاصر پرداخته شده بود و از طريق تصاوير چند بعدي و فناوريهاي مدرن پردازش نور مخاطب را به خود جلب مي کرد. در بخشي هم فيلمي از چگونگي احداث کتابخانه ملي ايتاليا پخش مي شد.
کتابخانه دانشگاه آنتونيانوم 1ديگر کتابخانه اي بود که بازديد کردم. اين دانشگاه داراي 4 دانشکده و موسسه وابسته است که همه ساله تقريباً 180 رشته را ارائه مي کند. دانشکده‌هاي الهيات، فلسفه، علوم کتاب مقدس و حقوق در اين دانشگاه قرار دارند. کتابخانه مرکزي اين دانشگاه داراي بيش از 500 هزار جلد کتاب بود. اکثر کتابهاي آن را نيز موضوعات مربوط به الهيات و فلسفه تشکيل مي داد.
سالن مطالعه اين کتابخانه بسيار بزرگ بود و چند رايانه هم براي جستجوي منابع اطلاعاتي کتابخانه وجود داشت که هنگام بررسي آن متوجه شدم نرم افزار پيشرفته و دقيقي است. در طبقه زيرين کتابخانه شاهد قفسه هاي آهني مشبکي بودم که گويا کتابها در آنجا محبوس بودند. رده بندي اين کتابخانه خاص بود و فقط حوزه مذهب و فلسفه را بيشتر شامل مي‌شد. آن روز يک کشيش داشت به دانشجويانش در مورد استفاده از کتابخانه توضيح مي داد. اين آخرين کتابخانه‌اي بود که در رم بازديد کردم.
اما به عنوان سخن آخر آن چيزي که در چند بازديد از عمده‌ترين کتابخانه هاي رم درک کردم و اين يافته ها را با ساير سفرها و بازديدهايي که از کتابخانه‌هاي ساير نقاط جهان داشتم مقايسه مي کردم اين بود که علي رغم اينکه مي دانيم ايتاليا يک کشور پيشرفته اروپايي است و جزو تمدنهاي بسيار قديمي و پيشروي جهان نيز بوده است و شايد تصور کنيم در عصر حاضر ديگر آنها فقط از منابع الکترونيکي و ديجيتال استفاده مي کنند، ولي فرهنگ مطالعه و بهره‌گيري از کتابخانه چنان نفوذي روي اين مردم دارد که پيشرفتهاي فناورانه مانع از آن نشده است که از منابع چاپي و حضور فيزيکي در کتابخانه ها دست بردارند. اينکه تصور کنيم چون انواع ابزارهاي فناورانه را در اختيار داريم و ديگر همه چيز را مي دانيم و نيازي به کتابخانه ها نيست يک تفکر غلط و افراطي است که در هيچ نقطه از دنيا حتي مدرن ترين کشورها نيز چنين نظري وجود ندارد. کشف ناشناخته ها، خودآموزي، تفکر و تعقل، جاري شدن تمدن و حفظ ميراث بشري از ويژگي ها و کارکردهاي عمده کتابخانه هاست که حتي با وجود ابزارهاي پيشرفته ارتباطي حذف نشده و نخواهد شد.
* استاديار گروه علم اطلاعات
و دانش شناسي دانشگاه شهيد بهشتي
منبع : روزنامه اطلاعات
امکان ارسال دیدگاه وجود ندارد.